Jalouzieluiken

Jalouzieluiken komen terug!

De SIED heeft eind 2019 het initiatief genomen om de jalouzieluiken op de eerste en tweede verdieping van het stationsgebouw in ere te herstellen. De NS en SIED werken nauw samen in dit luikenproject. De eerste acht luiken werden op 28 februari 2023 bevestigd (fase 1). Na de nodige voorbereiding en evaluatie van fase 1 werd in oktober 2024 begonnen met de productie van de overige 24 luiken (fase 2 en 3). De verwachting is dat eind 2025 alle luiken in ere zijn hersteld en bevestigd.

Meer informatie: In de film over het Deventer station komt de realisatie van de luiken ruimschoots aan de orde. Lees ook het artikel van de Stentor van 03-11-2022: DE LUIKEN KEREN TERUG       Zie ook in Weekly NS (17-11-2022) een bedrijfsfilmpje over de luiken.

Het station met de jalouzieluiken eind jaren twintig. Begin jaren zestig werden de luiken verwijderd.

Het ontwerp van de luiken boven de hoofdingang van Kars Keizer in samenwerking met Karel Zuethoff (Handbogen-en Meubelwerkplaats Deventer).

Aanleiding

In de periode 2016-2020 verrichtte de SIED een onderzoek naar de geschiedenis van het station in Deventer. Tijdens het onderzoek bleek, dat de ramen op de bovenste etages aan de oost en westzijde van het stationsgebouw voorzien waren van zonweringen. Het gaat om historische zonwering (jalouzieluiken, paneelluiken) die als doel hebben om de lichtinval te doseren en de binnentemperatuur te temperen. Ook helpt zonwering om de verkleuring door ultraviolet licht te beperken van schilderwerk, parketvloeren, meubelen en dergelijke. Textiel is het kwetsbaarst. In de winterperiode kunnen de luiken er aan bijdragen om de stookkosten te beperken.

Op de bovenste verdiepingen waren drie woningen, Stationsplein 4, 6 en 7. Dit verklaard enerzijds de behoefte aan zonwering, anderzijds gaven de luiken het station een zekere allure en paste in de parkachtige omgeving. Het front van het stationsgebouw vangt veel zon want de overhoekse hoofdingang ligt op het zuiden en de voorzijde ligt op het zuidwesten. De luiken bevonden zich dan ook aan deze zijden van het gebouw aan weerszijden van de ramen. Het was in de jaren twintig nog heel gebruikelijk dat personeel in de buurt van of in het stationsgebouw woonde. Bijvoorbeeld de stationschefs woonden jarenlang boven het station. Ook de restaurateurs en/of verkeersleiders. Geleidelijk aan verminderde het benodigde personeel op de stations door de enorme automatisering. Toen de laatste stationschef in 1967 de woning nummer 7 verliet, vestigde zich de Spoorweg, Sport- en ontspanningsvereniging Deventer (SSDV) zich er. De andere woningen kregen uiteindelijk een kantoorfunctie. De NS laat geen bewoning meer toe vanwege de veiligheid en mogelijk ervaren geluidsoverlast van bewoners.

De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed stelt vast in de Gids Cultuurhistorie over Historische Zonwering (2013, no 17) dat deze zonwering een onderdeel vormt van de cultuurhistorische waarden van een pand. ‘Een zonneblind (persienne) is een soort luik of zonwering bestaande uit een venster met schuinstaande latten (schoepen of windbordjes) waartussen enige ruimte is open gelaten.’ De latten zijn zo geplaatst dat ze regen tegenhouden, maar nog wel lucht en daglicht doorlaten. Met behulp van scharnieren kunnen zij net als luiken dichtgeklapt worden voor een venster.

Originele tekening van de jalouzieluiken boven de hoofdingang.

Zonneblinden komen alleen aan de buitenzijde voor en worden door stormhaken of windwervels op hun plaats gehouden. De kleur is afhankelijk van de architectuur en de kleurstelling van het gebouw, maar de meest gangbare kleuren zijn donkergroen, wit en oker. Na de Tweede Wereldoorlog is zonwering geleidelijk aan verdwenen. De herstel- en onderhoudskosten gaven veel eigenaren aanleiding om ze weg te halen. Vermoedelijk is dat ook de reden dat de luiken van het stationsgebouw begin jaren zestig zijn verwijderd. ‘Het wegvallen van zonwering verarmt het beeld van een historisch gebouw.’

 In het Cultuurhistorisch onderzoek & waardestelling NS Station Deventer (2013) van bureau Monumenten Advies Bureau (MAB) concludeert Gerrit Korenberg: ‘Station Deventer behoort tot één van de best bewaard gebleven historische stations in Nederland wat betreft zowel de individuele gebouwen als wat betreft opzet, functionaliteit en ensemblewerking met het naast gelegen Rijsterborgherpark en de hierop aansluitende groenstructuren langs de Singelgracht. Het merendeel van de eerdere wijzigingen heeft ook in hoofdlijnen plaatsgevonden in aansluiting op de architectuur, detaillering en functionaliteit van de oorspronkelijke delen. Hoewel wijzigingen herkenbaar zijn, is de oorspronkelijke opzet nog altijd sterk bepalend.’ Hij geeft een aantal uitgangspunten voor behoud en versterking van de architectonische kwaliteiten:

• Respect voor de bestaande architectuur;
• Nieuwe ontwikkelingen afstemmen en aansluiten op de historische architectuur;
• Waar mogelijk beeldversterking door herstel van de oorspronkelijke architectuur.

 Een reconstructie van de oorspronkelijke situatie van het stationsgebouw kan volgens Korenberg tot versterking van de beeldwaarde leiden. Bijvoorbeeld het terugbrengen van de verdwenen luiken op de verdieping en de hoge spits op de westelijke traptoren, een reconstructie van de oorspronkelijke kleurstelling en het terugbrengen van verdwenen dakelementen op de (voormalige) watertoren en het ketelhuis.

Huidige situatie

De zonwering is begin jaren zestig verwijderd. Bij foto onderzoek bleek het gebouw eind jaren vijftig volledig door klimop overwoekerd. Op een foto in 1962 zijn zowel de klimop als de luiken verdwenen. Vermoedelijk waren de luiken aangetast door de klimop en niet makkelijk te herstellen. Het was in die tijd gebruikelijk om de luiken te verwijderen vanwege de onderhoudskosten. Daarnaast werden de luiken ouderwets gevonden. De zonwering zal vanaf dat moment vooral zijn opgelost met luxaflex aan de binnenzijde. Helaas een minder effectieve oplossing om de warmte buiten de houden. Er zijn geen restanten of onderdelen van de oorspronkelijke zonwering teruggevonden. Ook aan het gebouw en de kozijnen zijn geen scharnieren of stormhaken teruggevonden. Wel zijn er nog dichtgemetselde gaten gevonden van de stormhaken. Het stationsgebouw oogt kaal, zeker als de oorspronkelijke situatie naast de huidige wordt bestudeerd. De verwachting is dat het terugplaatsen van luiken leidt tot versterking van het historisch karakter van het station. Ook wordt de uitstraling van het gebouw vriendelijker en gastvrijer.

Het huidige station, de jalouzieluiken gaan het historisch karakter versterken.

Project reconstructie en herplaatsing

De Stichting Industrieel Erfgoed Deventer (SIED) heeft eind 2019 het initiatief genomen om de haalbaarheid te onderzoeken voor herstel van de luiken op de bovenste verdiepingen van het station. De NS Stations (eigenaar) heeft in januari 2020 toestemming gegeven aan de SIED voor dit onderzoek: Bert van Mourik (Stationsmanager NS Stations): “Wij zijn van mening dat het de moeite loont te onderzoeken of luiken teruggebracht kunnen worden aan het stationsgebouw in Deventer.” Er werd een gezamenlijke notitie uitgewerkt ‘Reconstructie en herplaatsing jalouzie- en paneelluiken Station Deventer’. Op 20 mei 2020 vond een oriënterend gesprek plaats met Johan Jacobs, adviseur Erfgoed team Ondernemen en Vergunningen. Het team Erfgoed van de gemeente Deventer liet kort daarna weten dat zij het een goed initiatief vinden en adviseren een pré-advies. Het voorstel werd ingediend bij de Welstand en Planadviesraad. Op 19 november 2020 werd positief geadviseerd en kon er een omgevingsvergunning worden aangevraagd. Deze vergunning werd op 26 januari 2021 verleend. 

Uitgangspunten project:

• Bijdrage leveren aan het versterken van het historisch karakter van het stationsgebouw en haar omgeving;
• De luiken (32) weer terugbrengen, er is sprake van een reconstructie;
• De reconstructie van de luiken vindt plaats op basis van historisch onderzoek, archieffoto’s en tekeningen;
• De luiken worden functioneel, dus kunnen worden geopend en gesloten;
• De luiken zijn zoveel mogelijk duurzaam en onderhoudsvriendelijk.

In nauwe samenwerking tussen SIED, NS Stations, Van Wijnen en Wolters BV Deventer worden de luiken gerealiseerd. Karel Zuethoff van de Handbogen-en Meubelwerkplaats Deventer voert de regie op de productie van de luiken. Vrijwilligers van de SIED helpen bij een aantal werkzaamheden. Eerst worden er acht luiken boven de hoofdingang gerealiseerd (fase 1). Daarna de overige 24 luiken (fase 2). 

Originele tekening van de paneelluiken op de tweede verdieping. 

De eerste acht luiken werden bevestigd op 28 februari 2023.